Van verplicht nummer naar kans: verantwoording van intern toezicht in het jaarverslag
Inleiding
Voor veel besturen en Raden van Toezicht (RvT) in de filantropische sector is het schrijven van een bijdrage aan het jaarverslag een jaarlijks terugkerende exercitie. Vaak wordt dit ervaren als een “moetje”: een formele verplichting die vooral tijd kost en waarvan het nut beperkt lijkt. Toch biedt juist dit onderdeel van het jaarverslag een unieke kans. Een kans om de rol en toegevoegde waarde van intern toezicht zichtbaar te maken voor donateurs, vrijwilligers, partners, overheid en de samenleving als geheel (Cirkeltoezicht, 2023).
ITGD ziet het jaarverslag niet enkel als verantwoordingsdocument, maar ook als visitekaartje van goed bestuur. Het is hét moment waarop een Bestuur / Raad van Toezicht kan laten zien dat deze meer doet dan vinkjes zetten: dat intern toezicht wezenlijk bijdraagt aan de missie en de maatschappelijke impact van een organisatie (VTW, Handreiking).
Waarom verantwoording ertoe doet
Voor filantropische organisaties is vertrouwen van zeer grote waarde. Burgers, bedrijven en fondsen geven hun geld in de overtuiging dat dit op een juiste manier wordt besteed. De directeur is verantwoordelijk voor de uitvoering, maar het bestuur / de RvT speelt een cruciale rol in het borgen van kwaliteit, integriteit en continuïteit (Onderzoeksrapport Intern Toezicht bij goede doelen).
In een sector zonder aandeelhouders vervult het bestuur / de Raad van Toezicht de rol van maatschappelijke controleur. Juist daarom is het belangrijk om transparant te zijn over hoe deze taak wordt ingevuld. Niet alleen voor de toezichthouders zelf, maar ook voor iedereen die een belang heeft bij de organisatie: donateurs, medewerkers, vrijwilligers en samenwerkingspartners.
De tekst in het jaarverslag is daarmee meer dan een administratieve verplichting. Het is een moment van reflectie én profilering. Het laat zien hoe het bestuur / de RvT waarde toevoegt en welke keuzes en afwegingen in het verslagjaar centraal stonden.
Van checklist naar verhaal
Om toezichthouders te ondersteunen, heeft ITGD een richtlijn ontwikkeld voor de verantwoording in het jaarverslag. Deze helpt om de verschillende elementen die belangrijk zijn systematisch in beeld te brengen. Denk aan governance en rolverdeling, financieel toezicht, risicobeheersing, samenstelling en diversiteit, en de werkgeversrol richting de bestuurder.
Maar een goede verantwoording gaat verder dan het simpelweg afvinken van onderdelen. Het gaat erom dat de Raad van Toezicht een samenhangend verhaal vertelt: hoe hebben wij als toezichthouders dit jaar gewerkt aan vertrouwen, kwaliteit en maatschappelijke impact?
Een concreet voorbeeld: het benoemen van vergaderfrequenties is nuttig, maar interessanter wordt het wanneer de RvT beschrijft wélke onderwerpen centraal stonden en waarom. Welke dilemma’s zijn besproken? Welke risico’s zijn gewogen? Welke besluiten waren doorslaggevend voor het realiseren van de missie?
De kracht van transparantie en context
Transparantie betekent niet alleen cijfers en feiten delen, maar ook uitleggen wat die cijfers en feiten betekenen. Een Bestuur/RvT kan in het jaarverslag bijvoorbeeld toelichten:
waarom bepaalde reserves worden aangehouden;
hoe toezicht wordt gehouden op het bestedingsbeleid;
op welke manier maatschappelijke risico’s, zoals reputatieschade of integriteitskwesties, zijn gemonitord (Goededoelen Nederland – Financieel Beheer).
Voor lezers geeft dit niet alleen inzicht in wat er gedaan is, maar vooral ook waarom en met welk effect. Daarmee wordt zichtbaar dat toezicht geen interne formaliteit is, maar een actieve bijdrage levert aan het realiseren van maatschappelijke doelen.
Sectorspecifieke dimensie
Voor de filantropische sector zijn er specifieke thema’s die in het jaarverslag van het bestuur / de RvT niet mogen ontbreken. Denk aan de naleving van de CBF-Erkenningsregeling, het toezicht op verantwoorde reservevorming, of de toepassing van de Toezichtsvisie. Dit zijn onderwerpen die direct raken aan publieksvertrouwen en waar donateurs en toezichthouders bijzondere aandacht voor hebben.
Daarnaast wordt steeds meer verwacht dat de Raad van Toezicht zich uitspreekt over thema’s als diversiteit en inclusie of duurzaamheid. Het jaarverslag biedt de gelegenheid om te laten zien hoe deze maatschappelijke waarden ook in de samenstelling en het functioneren van het bestuur / de RvT zelf terugkomen.
Reflectie en leren
Een ander krachtig element van het bestuur / de RvT-verantwoording is de mogelijkheid om te laten zien dat toezicht ook zelflerend is. Heeft het bestuur / de Raad een zelfevaluatie uitgevoerd? Welke inzichten leverde dit op? Hoe worden verbeterpunten opgepakt?
Door dit transparant te delen, laat u zien dat toezicht geen statisch proces is, maar een continu traject van leren en verbeteren. Dat vergroot niet alleen de geloofwaardigheid, maar ook de effectiviteit van toezicht (ITGD – Zelfevaluatie).
Tips voor een sterk RvT-verslag
Op basis van onze ervaringen en de checklist hebben we enkele aanbevelingen:
Vertel een verhaal – combineer feiten met context en duiding.
Maak keuzes – benoem de belangrijkste thema’s van het jaar en leg uit waarom deze prioriteit kregen.
Laat dilemma’s zien – transparantie betekent ook eerlijk zijn over spanningen en afwegingen.
Koppel aan de missie – laat zien hoe toezicht bijdraagt aan maatschappelijke impact.
Wees toegankelijk – gebruik heldere taal en vermijd jargon, zodat ook donateurs en vrijwilligers het verslag begrijpen.
Conclusie: van moetje naar meerwaarde
Het jaarverslag is vaak het meest gelezen document van een goed doel. Juist daarom is het belangrijk dat de bijdrage van de Raad van Toezicht niet wordt gezien als formaliteit, maar als kans. Een kans om te laten zien dat toezicht niet alleen controleert, maar ook inspireert, richting geeft en waarde toevoegt.
Als ITGD moedigen wij toezichthouders aan om dit moment ten volle te benutten. Niet alleen door de checklist te gebruiken, maar vooral door een eigen verhaal te vertellen. Daarmee draagt het bestuur / de Raad van Toezicht bij aan meer vertrouwen, meer transparantie en uiteindelijk meer impact.
Geschreven door: Nynke Runia, september 2025
Bronnenoverzicht
VTW – Handreiking verantwoording RvT - Richtlijnen voor governance, toezichtrol en verslaglegging
Cirkeltoezicht – 10 tips RvT-verslag - Praktische tips: evaluatie, risico’s, codes en communicatie
Goededoelen Nederland – Financieel beheer - Richtlijnen voor reserves, vermogensbeheer en transparantie
Goededoelen Nederland – Sector Standaard Betalingsverkeer - Normenkader voor betalingsverkeer en toegang tot bankdiensten
Onderzoeksrapport Intern Toezicht Goede Doelen - Doel en effectiviteit van Raden van Toezicht
Zelfevaluatie ITGD - Tools en kennis voor zelfevaluatie en professionalisering toezicht